dr n. wet. Karolina Błasiak1, lek. wet. Piotr Błasiak1, dr n. wet. Ewa Stańczyk2
1 Przychodnia weterynaryjna Vetmedica Leszno S.C
2 Przychodnia weterynaryja Vetin, Wrocław
Zespół jednego szczenięcia (ciąża jedno-płodowa) choć rzadko spotykany, stanowi poważny problem w rozrodzie zwierząt towarzyszących. Rozpoznanie zespołu jednego szczenięcia jest bardzo istotne, ponieważ często spotykane w takich przypadkach dysproporcje płodowo- matczyne stwarzają zagrożenie nie tylko dla życia płodu, ale również matki. Niejednokrotnie jedynym odpowiednim postępowaniem jest cięcie cesarskie.
Szacuje się, że częstotliwość występowania ciężkiego porodu (łac. partus gravis, ang. dystocia) ogólnie w populacji wszystkich ras suk jest stosunkowo dość niska i wynosi ok. 5%. Z punktu widzenia praktyki weterynaryjnej dane te wydają się w dużym stopniu zaniżone, w szczególności w odniesieniu do wielu ras predysponowanych do ciężkiego porodu np. terierów, ras brachycefalicznych, ras miniaturowych itp. Jedną z przyczyn ciężkiego porodu jest tzw. zespół jednego szczenięcia. W przypadku ciąży pojedynczej płód najczęściej osiąga bardzo duże rozmiary, płód bezwzględnie duży. Według niektórych autorów pojedyncze szczenię nie produkuje wystarczającej ilości hormonu ACTH i kortyzolu niezbędnego do inicjacji porodu, co prowadzi do przedłużenia ciąży i opóźnienia terminu porodu. Duże rozmiary płodu mogą być również spowodowane przedłużającą się ciążą. Dysproporcja między rozmiarami ciała płodu a wielkością miednicy i dróg rodnych matki (niestosunek porodowy) uniemożliwia naturalny poród. Według badań przeprowadzonych w Szwecji płód bezwzględnie za duży spotykany jest w 6,6% przypadków ciężkiego porodu.
Najbardziej prawdopodobną przyczyną zespołu jednego szczenięcia jest obumarcie większości zarodków przed 30 dniem ciąży i ich resorpcja. Z niektórych badań wynika, że aż 13% zarodków obumiera w pierwszej połowie ciąży. Zamieranie zarodków może mieć tło infekcyjne lub nieinfekcyjne. Najwyższy odsetek obumarcia zarodków stwierdzono podczas lata. Zaobserwowano również mniej liczne mioty u suk starszych. Według niektórych autorów zespół jednego szczenięcia najczęściej pojawia się u terierów szkockich oraz u małych ras.
Ważne jest zdiagnozowanie zespołu jednego szczenięcia, ponieważ dysproporcje płodowo-matczyne mogą prowadzić do śmierci płodu, co stwarza zagrożenie dla życia suki. W przypadku ciąży mnogiej istnieje duże prawdopodobieństwo samoistnego wydalenia obumarłego płodu, natomiast przy ciąży jedno-płodowej jest to najczęściej niemożliwe. W następstwie śmierci płodu może dojść do jego maceracji i rozkładu gnilnego. Najbardziej niebezpiecznym powikłaniem jest zakażenie macicy drogą wstępującą przez otwartą szyjkę, co może prowadzić do toksemii, pęknięcia macicy i zapalenia otrzewnej.
Metody diagnostyczne
W każdym przypadku ciąży suki istotne jest zebranie szczegółowych informacji dotyczących krycia lub sztucznej inseminacji, przebiegu obecnej ciąży i wcześniejszych porodów, zaburzeń płodności, chorób układu rozrodczego, stanu ogólnego suki (chorób metabolicznych, zaburzeń krzepliwości itp.). Do typowych objawów wskazujących na ciężki poród, który może być związany z zespołem jednego szczenięcia należą:
– przedłużająca się ciąża bez oznak zbliżającego się porodu
– brak oznak zbliżającego się porodu powyżej 24-36 godzin od spadku temperatury ciała
– brak oznak zbliżającego się porodu po powrocie temperatury ciała do normy
– silne bóle porodowe trwające 20-30 minut bez wyparcia płodu
– słabe, przerywane bóle porodowe trwające 1-2 godziny bez wyparcia płodu
– zielony wypływ z pochwy bez wyparcia płodu
– objawy niepokoju i osłabienia matki (skomlenie, nieprawidłowa postawa, apatia, drżenie, duszność).
Najbardziej wartościowym badaniem w diagnozowaniu zespołu jednego szczenięcia jest badanie ultrasonograficzne umożliwiające ocenę żywotności płodu oraz badanie radiograficzne pozwalające na określenie rozmiaru płodu i jego prezentację.
Diagnostyka ultrasonograficzna
Badanie ultrasonograficzne w przebiegu ciąży jest cenną metodą diagnostyczną. Pozwala na ocenę wzrostu i rozwoju płodu, wykrywanie resorpcji, stresu oraz śmierci płodu. Ponadto na podstawie pomiarów biometrycznych poszczególnych części ciała płodu i struktur pozapłodowych pozwala na dość precyzyjne wyznaczenie terminu porodu. Badanie ultrasonograficzne przeprowadzane we wczesnej ciąży, szczególnie u suk ras małych i średnich, pozwala na wstępne oszacowanie liczby płodów. Biorąc pod uwagę częstotliwość występowania resorpcji zarodków u suk ostatecznej oceny liczby płodów powinno się dokonywać po 38 dniu ciąży. W przypadku pojedynczego płodu, we wczesnej ciąży może dojść do przeoczenia przez badającego jego obecności. Często dochodzi do takich sytuacji, gdy bada się zwierzęta niespokojne, otyłe lub gdy w przewodzie pokarmowym znajduje się duża ilość gazu. W zaawansowanej ciąży wykrycie obecności jednego płodu nie nastręcza dużych trudności. Jak wspomniano w zespole jednego szczenięcia dość często spotykamy się z przenoszeniem ciąży. Ze względu na charakter łożyska oraz intensywny rozwój i wzrost płodu w końcowym okresie ciąży, już dwa dni po terminie porodu łożysko nie jest w stanie zaspokoić potrzeb energetycznych i tlenowych płodu, co prowadzi do jego niedotlenienia i śmierci. W badaniu ultrasonograficznym najbardziej jednoznacznym objawem stresu płodu, spowodowanego niedotlenieniem jest spadek częstotliwości pracy serca. Za wartość graniczną uważa się 180 uderzeń na minutę (Bpm). Rytm serca poniżej 120 Bpm świadczy o poważnym niedotlenieniu płodu. W takim przypadku przy wykonywaniu cięcia cesarskiego rokowanie jest ostrożne.
Diagnostyka rentgenowska
Przy podejrzeniu zespołu jednego szczenięcia należy wykonać zdjęcie rentgenowskie jamy brzusznej w projekcji bocznej i brzuszno-grzbietowej w celu określenia wielkości płodu, jego prezentacji oraz szerokości miednicy suki. Najbardziej wiarygodne jest badanie tuż przed spodziewanym terminem porodu. Chrzęstne zawiązki szkieletu ulegają mineralizacji około 45 dnia ciąży. Większość kości staje się widoczna po kilku dniach od tego momentu i wówczas można określić liczbę i rozmiar płodów. Między 43 a 46 dniem (średnio w 45) ciąży dochodzi do mineralizacji czaszki, między 46-51 (48) kości łopatki, ramiennej i udowej, między 50 a 53 (52) kości promieniowej, łokciowej i piszczelowej, między 53 a 59 (54) miednicy i żeber, między 55-64 (61) kręgów ogonowych, kości strzałkowej, skokowej, odcinków dalszych kończyn, między 58-63 (61) zębów. Na podstawie zdjęć rentgenowskich można wstępnie oszacować wiek ciąży. Samo badanie radiologiczne nie jest metodą określającą gotowość do porodu, ze względu na różnice międzyrasowe i osobnicze suk.
W trakcie radiologicznej analizy proporcji płodu i otworu jamy miednicowej matki oceniany jest wygląd ogólny płodu, jego prezentacja, średnica jego czaszki oraz średnica i kształt jamy miednicowej suki. Aby wiarygodnie określić wielkość płodu należy wykonać zdjęcie RTG w ujęciu, umożliwiającym wyodrębnienie czaszki płodu w płaszczyźnie bocznej lub strzałkowej. Następnie oznaczany jest stosunek średnicy czaszki płodu do średnicy wewnętrznej miednicy suki. Cień głowy płodu w projekcji strzałkowej jest perspektywicznie powiększony z powodu większego jej oddalenia od kasety radiologicznej w porównaniu do miednicy suki. Jeśli otrzymany wynik jest równy lub większy niż jeden, prawdopodobieństwo naturalnego porodu jest bardzo niskie. Natomiast wynik powyżej 1,25 wskazuje na brak możliwości na samodzielne wyparcie płodu przez sukę.
Zespół jednego szczenięcia często prowadzi do przenoszenia ciąży, w konsekwencji do śmierci płodu. Na zdjęciach RTG mogą być widoczne objawy śmierci płodu: nachodzące na siebie kości czaszki (objaw Spaldinga), obecność gazu, obrzmienie płodu, nadmierne wygięcie kręgosłupa, przeprostowanie kręgosłupa oraz w odległym czasie od śmierci płodu jego fragmentacja. Jeżeli do śmierci doszło w krótkim odstępie czasu badanie radiologiczne może nie wykazać żadnych zmian. W ocenie żywotności płodu większą wartość diagnostyczną ma badanie ultrasonograficzne.
Postępowanie lecznicze.
Rozpoznanie zespołu jednego szczenięcia jest wskazaniem do wykonania cięcia cesarskiego. Prawdopodobieństwo przeżycia płodów jest znacznie wyższe w przypadku zaplanowanego cięcia cesarskiego w porównaniu do cięcia cesarskiego wykonanego u suki rodzącej. Jest to spowodowane między innymi brakiem możliwości odpowiedniego przygotowania do zabiegu (dostępności odpowiedniej pomocy, która jest w stanie interweniować w każdym nagłym wypadku podczas zabiegu). Ponadto im dłuższy czas od rozpoczęcia akcji porodowej tym większe prawdopodobieństwo niedotlenienia płodu. Jeżeli doszło do pęknięcia macicy w wyniku śmierci płodu może być niezbędne cięcie cesarskie radykalne, polegające na usunięciu jajników i macicy bez wyciągania płodu.
Alternatywą dla zabiegu chirurgicznego jest farmakologiczna indukcja porodu, którą można rozważyć tylko w przypadku , gdy:
– znany jest dzień wyrzutu hormonu luteinizującego (LH), a co za tym idzie spodziewany, fizjologiczny termin porodu
– na podstawie zdjęcia RTG wykonanego tuż przed terminem porodu stwierdzono sposobność przejścia pojedynczego płodu przez kanał rodny suki oraz prawidłową prezentację płodu
– stwierdzono dobry stan ogólny suki i płodu (wskaźnik czynności ruchowej serca wynosi powyżej 180/min).
Przedwczesna indukcja porodu prowadzi do wyparcia płodu niezdolnego do życia oraz do zatrzymania błon płodowych. W trakcie indukcji porodu ważne jest monitorowanie żywotności płodu (oznaczanie wskaźnika czynności ruchowej serca). W przypadku stresu płodu, który w obrazie ultrasonograficznym widoczny jest jako spowolnienie akcji serca w wyniku niedotlenienia (znacznie poniżej 180 uderzeń na minutę), niezbędne jest wykonanie zabiegu chirurgicznego.
W indukcji porodu stosowane są środki zarejestrowane do wywołania poronienia u suk. Dwukrotne podanie aglepristone w dawce 15 mg/kg masy ciała w odstępie 24 godzin prowadzi do likwidacji blokady progesteronowej. Po drugim podaniu aglepristone aktywność skurczową macicy można wspomóc, stosując prostaglandyny lub oksytocynę. W terapii wspomagającej zalecane są preparaty wapniowe oraz glukoza.
Piśmiennictwo dostępne u autorów.
dr n. wet. Karolina Błasiak
Przychodnia weterynaryjna Vetmedica Leszno S. C.
e-mail: vetmedica.leszno@gmail.com
Opis rycin zamieszczonych w galerii do niniejszego artykułu (poniżej):
– ryc. 1.
Pomiar rytmu serca w trybie M. Na sonogramie po lewej stronie widoczny obraz płodu w trybie B, ze wskaźnikiem (przerywana linia) przebiegającym przez hipoechoegenne serce (czerwone strzałki); po prawej zapis rytmu serca płodu w trybie M (wskaźnik czynności ruchowej serca wynosi 3 uderzenia na sekundę – żółte strzałki, czyli 180 Bpm).
– ryc. 2.
Radiogramy jamy brzusznej suki rasy Grzywacz Chiński w trzecim trymestrze ciąży (A) w projekcji bocznej, (B) w projekcji strzałkowej brzuszno-grzbietowej. A – Wykonano pomiar średnicy czaszki. B – Porównano średnicę czaszki do średnicy otworu jamy miednicowej
